Gedenkboek Westerbork

 De geschiedenis van het kamp van de oprichting in 1939 tot de bevrijding in 1945.

De tekst is goed geschreven, feitelijk, zonder franje. De foto’s, tekeningen en brieffragmenten geven een indringend beeld van de houten barakken, kou, modder, zandstormen over de hei, de hoog opgestapelde britsen. En van de illusie van normaalheid: wekelijkse cabaret uitvoeringen door getalenteerde artiesten, een schooltje, ziekenhuis, weeshuis, boerderij, sportbeoefening.

De kamp was pünktlich georganiseerd; slechts enkele tientallen Duitsers voerden een ijzeren bewind over duizenden gevangenen via de Joodse Orde Diensten. Het boek laat de kracht van de bureaucratie zien: vlekkeloze lijsten van de wekelijkse transporten, precies uitgetypt per barak en op alfabet, formulieren voor adreswijzigingen, kleurige grafieken van in- en uitvoer van Joden, Kafkaeske stempels en ‘Sper’ papieren die zogenaamde uitstel boden van ‘Arbeidseinsatz’ in het Oosten. 

Na de Reichskristallnacht (10 november 1938) probeerden duizenden Joden naar Nederland te vluchten. De Nederlandse regering zette 600 extra grenswachten in ter ‘bescherming van het eigen volk’. Dit werd velen te bar en er werden alsnog 10.000 vluchtelingen toegelaten. Daarvoor was een centraal kamp nodig.
Maar waar? 
Westerbork in Drenthe, ver van de bewoonde wereld (Koningin Wilhelmina protesteerde persoonlijk tegen een kamp op de Hoge Veluwe als te dicht bij Paleis Het Loo) 
Aanvankelijk wonen er vooral Duitse vluchtelingen. Dat wordt de ‘adel van Westerbork’ zoals Siegfried Cohn in Pressers novelle, in werkelijkheid Kurt Schlesinger. 
Vanaf medio 1942 wordt het kamp Durchgangslager voor transport naar Auschwitz en Sobibor. 
In het tijdvak 15 juli 1942 tot 13 september 1944 vertrok er vrijwel elke dinsdag een trein, 93 treinen in totaal met meer dan 100.000 Joden: 60.330 mensen voor Auschwitz en 34.313 voor Sobibor en kleinere aantallen voor Bergen-Belsen en Theresiënstad. 
Van de bijna 107.000 ‘abtransportierte’ Joden zijn er nog geen 5.000 teruggekeerd. 
Op 12 april 1945 bevrijdden de Canadezen het kamp; er waren toen nog 876 gevangenen waar onder ruim 500 Joden. Kampcommandant Albert Gemmeker werd in mei 1945 gearresteerd. In april 1951 kreeg hij amnestie en keerde terug naar Duitsland.