Zuylen van, Gabrielle

The garden – visions of paradise

1995 New Horizon series Thames & Hudson (Gallimard)
175 pagina’s    (samengevat voorjaar 2007)

Elegante en fraai geïllustreerde geschiedenis op pocketformaat van de westerse tuinkunst van Perzië en Pompeï tot het moderne Parc André-Citroën. Voorzien van tal van historische documenten, een begrippenlijst en een lijst van de voornaamste Europese tuinen.

Van Zuylen legt de herkomst en betekenis een aantal historische termen nog eens duidelijk uit:
- via Alexander de Grote raakten de Grieken bekend met het
  fenomeen siertuin, de Perzische paradeisos, gekenmerkt door een
  waterloop in kruisvorm (chahar bagh = viervoud)
- Epicurisme ( geluk ligt in matigheid en verfijning) verwijst naar
  een gelijknamige filosoof en tuinier in het antieke Athene. 
- Genius loci oorspronkelijk de plek gewijd aan een lokale god; later
  de specifieke eigenschappen (‘capabilities’) of bijzondere betekenis
  van een stukje landschap (topo)
- Hortus bij de Romeinen een plaats voor de teelt van groente of
  fruit; later wordt dat gecombineerd met water, trelliswerk en
  muurschilderingen. Huidige betekenis tuin als in horticultuur. 

Terwijl we overspoeld worden met Engelse tuinboeken wordt hier vaak geput uit Franse bronnen met name voor de middeleeuwen zoals fresco’s uit het Palais des Popes in Avignon en illustraties uit de Bibliothèque Nationale.
Gelukkig krijgt mijn geliefde Rijnlandse schilderij ‘Paradijstuin’ (1410) uit het Städelsches Frankfurt a/Main krijgt ook de aandacht waar het recht op heeft.

Paradijstuin, Rijnlandse school omstreeks 1410, Städelsches Kunstinstitut

Le Nôtre
Vanzelfsprekend wordt stil gestaan bij de glorie van de klassieke Franse tuincultuur en de dynastieën van beroemde tuinontwerpers: Claude en Jacques Mollet (de uitvinder van de parterres de broderie), Pierre, Jean en André (de Grote) Le Nôtre (bekend van Vaux-le-Vicomte, Versailles en de Jardin de Luxembourg).

Minder bekend, althans hier, is 19e eeuwse ontwerper Peter Josef Lenné van de landschapverfraaiing in Potsdam, Pfaueninsel, Klein-Glienecke (1833) en de Tiergarten in Berlijn. (recent zagen we zijn woonhuis aan de oever van de Rijn in Bonn)

In navolging van het Weense Prater als eerste publieke park, gaf Napoleon III omstreeks 1850 opdracht aan de prefect van het departement Seine, baron Georges-Eugène Haussmann om Parijs te moderniseren. Afgezien van boulevards en rioleringen resulteerde dat in een groot aantal parken die volledig geïntegreerd waren in het grootschalige stadsplan. Haussmann werkte samen met de landschapsarchitect Alphand en plantdeskundige Deschamps. Eerst veranderden zij het besloten jachtbos Bois de Boulogne in een recreatiepark voor het Parijse publiek. Daarna volgden het Bois de Vincennes en het Parc Monceau en de transformatie in parken van de Buttes-Chaumont en Montsouris.
In dezelfde tijd tekende Fredrick Law Olmsted het eerste Amerikaanse publieke park, Central Park in New York City.

Modern times
Dan komen we met de geliefde tuinen van Gertrude Jekyll (Munstead Wood), Vita Sackville-West (Sissinghurst) en Major Lawrence Johnston (Hidcote Manor) tot de huidige canon van de goede tuin: een formele structuur in combinatie met een informele beplanting, vooral vaste planten.

Van Zuylen sluit haar boek af met een bespiegeling:

• Bij het scheppen van een tuin wordt, zoals bij elke kunstvorm, gekeken naar het verleden terwijl ook de toekomst wenkt. Traditie en vernieuwing zijn hecht verbonden in de tuingeschiedenis. Een ontwerp is een visuele uitdrukking van de relatie tussen mensen en hun natuurlijke omgeving evenals van de heersende culturele waarden.
• Makers van tuinen over de hele wereld delen één doel; het creëren van een eigen plek, hoe klein en bescheiden ook, waar je je terug kunt trekken uit de stress van alledag, een plek waar de band met de natuur bevestigd wordt en waar je de polsslag voelt van de levende aarde.