Boekpraat.nl
Henk Hagenberg - mijn beste boeken, samengevat
 

 

Joanna Pitman
The Dragon’s Trail
The biography of Raphael’s masterpiece
© 2006 Joanna Pitman Originally published in GB as
The Raphael Trail
2007 Touchstone  Book, a trademark of  Simon & Schuster
290 pagina’s            februari 2013

  

  

 
 Jeugdfoto van Joanna Pitman. Kunstrecteur en  columnist voor The Spectator. Auteur van On blondes (2004) en The Raphael trail (2009)

 

Drie tijdgenoten van Rafael

 St. Jürgen door Bernt Notke, 1489, Grote Kerk Kopenhagen; exuberant laat Gothische  houten beeld, 
fel dreigende draak, effectief gebruik van ruimte, meer expressief dan harmonieus.

 Vittorio Carpaccio, 1516, dus na Rafaël maar  zwakkere compositie, 
detaillering en uitbeelding van draak en ridder.
Sprezzatura
klassieke gratie ontbreekt

 Leonardo da Vinci , slag bij Angiari, 1505, Louvre
...het kan niet missen dat Rafaël veel van de toen 50-jarige Da Vinci heeft geleerd...

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  


Dit is het verhaal van een beroemd schilderijtje. Het formaat is slechts  één velletje A-4 en het is te zien  in de National Gallery in Washington.


In 1506 werd het in Florence op populierenhout geschilderd door de 22-jarige Rafaello Sanzio – later beter bekend als Rafaël – in opdracht van Hertog Guidobaldo van Urbino, de zoon van de ‘grote’ Frederico di Montefeltro.
De voorstelling van Sint Joris en de draak was in die tijd bijzonder populair. Joris (George, Giorgio) was volgens de legende een Christelijke officier die tijdens het bewind van keizer Diocletianus (289-305) de marteldood zou zijn gestorven nadat hij een stad en een jonkvrouw bevrijd had van een vraatzuchtige draak.
St. Joris was een strijdbare heilige, die anders dan de traditionele lijdende martelaren, voldeed aan het ridder ethos van de late middeleeuwen. Hij werd  de vaandeldrager in de strijd tussen goed en kwaad en de beschermheilige van o.m. Engeland, Aragon, Catalonië, Rusland, Ferrara en zelfs Rio de Janeiro.

Orde van de kousenband
In 1348, op de naamdag van St. George installeerde de Engelse koning Edward III de ‘Most noble order of the Garter’ ter stimulering van trouw aan de ontluikende Engelse natie van de veelal Franstalige Normandische edelen.
De ordetekens worden gedragen als kousenband met de tekst ‘Honi soit qui mal y pense’,  een uitspraak van Edward III  toen hij, bij het beleg van Calais in 1347 - bekend van Rodin’s Burgers van Calais - naar verluid de kousenband van een dame opraapte. Aan de band hangt  de beeltenis van een strijdende St George. 

Rafaël
Samen met Leonardo da Vinci en Michelange Buonarotti,  is Rafaël een van de grootmeesters van de Italiaanse Hoogrenaissance. Zijn doeken zijn zeldzaam, van meet af aan gewaardeerd als topwerken en buitengewoon kostbaar. Waarom eigenlijk?
Rafaël werd in 1483 geboren in Urbino en stierf op 37-jarige leeftijd, in 1520, in Rome. Zijn spectaculaire en  korte levensloop doet denken aan Mozart.
Urbino was in de 15
e eeuw een vooraanstaande stad, residentie van hertog Frederico de Montefeltro, een van de rijkste mannen van het Italiaanse vasteland, bevelhebber van de Pauselijke legers, mecenas van de kunsten èn kousenband-ridder.
Bekende tijdgenoten uit Urbino waren architect en schilder Donato Bramante en de auteur Baldassare Castiglione, schrijver van ‘Il Cortegiano’ (De hoveling), een invloedrijk boek dat het begrip sprezzatura introduceerde als ideaal voor elegantie en schijnbaar speelse prestaties. 

Rafael werd als kind vertrouwd gemaakt met schilderen door zijn vader. Op zijn elfde  ging hij in de leer bij Pietro Perugino in Perugia. Spoedig begon hij zijn leermeester te overtreffen en in 1500 volgde de eerste zelfstandige opdracht. Kort daarna vestigde hij zich in Florence. Daar ontpopte hij zich als een godenkind: knap, sexy, leergierig, ambitieus, een uitstekende netwerker en dol op geld. Maar bovenal begiftigd met een briljant tekentalent, een groot gevoel voor onbevangen bewegingen (sprezzatura!), een genie voor harmonieuze composities en overtuigend perspectief. Zijn madonna’s zijn de mooiste die er bestaan: de niet geringe voorbeelden van Fra Bartolomeo en Bottecelli  werden door Rafaël uitontwikkeld tot absolute perfectie.

De opdracht St George en de draak
In 1504 was  Florence na de val van Savonarola en de Medici’s een republiek geworden. In grootte was het de zesde stad van Europa, bruisend, cultureel op z’n top en vol zelfvertrouwen. Michelangelo (toen 29 jaar) had zojuist het  5 meter hoge beeld van de triomferende David voltooid.  Nu werkte hij met Leonardo da Vinci (toen 51 jaar) als rivaal, aan wandschilderingen van Florentijnse veldslagen in het Palazzo Vecchio. (zie afbeelding links)
De 21-jarige Rafaël was nog maar net verhuisd naar de stad toen Guidobaldo, de erfgenaam van de Frederico, hem de prestigieuze opdracht gaf voor een schilderij van St. Joris,  bestemd als geschenk voor koning Henry VII van Engeland.
Hoezo?
Guido was niet zo’n ijzervreter als zijn vader. Urbino was recent geplunderd door Cesare Borgia en pas in 1503 teruggewonnen. Guido’s gedeukte prestige werd wat opgevijzeld door de kousenband maar nu moest de Engelse koning passend bedankt worden. Hoe kon dat beter dan met een doek van Rafaël?
Anderzijds had Henry VII Tudor ook zo wat eigenbelangen. Zijn kroon had hij veroverd op Richard III Lancaster op het slagveld bij Bosworth in 1485. Dat betekende het eind van de lang slepende rozenoorlogen maar als usurpator had hij toch behoefte aan kerkelijke  zegen. Omdat Guido een zwager was van de paus kon die vast wel een goed woord doen en dus gaf hij Guido de kousenband.

Hoe ging het paneeltje naar Engeland?
Volgens auteur Joanna Pitman werd het kleinood door Baldassare Castiglione naar het Engelse hof gebracht. Zeker is dat niet: er zijn namelijk twee mysteries:

- een pendant van de Washington St. Joris hangt in het Louvre: zelfde onderwerp, zelfde formaat, waarschijnlijk (ook) gemaakt voor Montefeltro; deze versie kwam later  in bezit van Lodewijk XIV; welke variant bedoeld was voor de Engelse koning is onbekend; maar het is curieus, zo niet dilettanterig, dat Pitman nergens melding maakt van het (onderstaand) Louvre paneel.

 Rafaël, St George en de draak, olie op hout, 29 x 25 cm, Louvre

 
-  Castiglione maakte inderdaad een reis naar het Engelse hof, maar de Washington St. Joris wordt pas in 1627 gedocumenteerd in Engeland. Waarschijnlijk – volgens de 2007 National Gallery of Art Guide - ging het paneel eerst naar Rome, naar Gilbert Talbot de gezand van de Engelse koning en kwam het pas veel later, door vererving in bezit van de graven van Pembroke.

Charles I Stuart van Engeland (1625 – 1649)
In 1627 bezochten koning en koningin Henrietta Wilton House, het familie kasteel van de Pembrokes, voor hun jaarlijkse jachtpartijtje. Charles was absolutistisch, hautain, religieus maar ook een waarachtig kunstkenner en verslaafde collectioneur.
Als z’n koninklijk oog op de Rafaël valt wenst hij het paneeltje te ruilen voor een boek met tekeningen van Holbein. Pembroke weet dat het een onvoordelige ruil is want Rafaël is dan al een alom erkend topmerk. Als een memento laat hij een gravure maken en zo wordt de verblijfsplaats voor het eerst gedocumenteerd.
Met Karel loopt het slecht af. Puriteinen zagen zijn verkwistende liefde voor Italiaanse kunst, verwijfde kleren en huwelijk met een Franse prinses  als een afglijden naar katholicisme.
Tegen die achtergrond verandert de heilige St. George in een symbool van monarchisme en paapse afgodendienst. In de resulterende burgeroorlog wordt in 1649 de koning onthoofd. Zijn kunstcollctie wordt in partijen verkocht, de Rafaël St George voor £ 150.-

...van Engeland naar Frankrijk...
...via de St. Peterburgse Hermitage....
....van Stalin naar Andrew Mellon en Washington.

 

 
 Zelfportret Rafaël

 

 

 

 

 

 
 Versierselen van de Kouseband

 

 

 

 

 Baldassare Castiglione door Rafaël

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Wilton House

 

Karel 1 door Anthony van Dyck