Over het resultaat van gevangenisstraffen

NRC Handelsblad juli 2007

Als gevolg van meer-mensen-langer-in-de-gevangenis telde de USA in 2000 meer dan 2 miljoen gevangenen, 4x zoveel als in 1972, veelal zwarten. Levitt & Dubner wijzen er op dat dit beleid niets doet aan de oorzaken van de criminaliteit en bovendien erg duur is. In Nederland is het aantal gedetineerden van 1995 tot 2005 gestegen van 10.500 naar ruim 17.000 maat recent daalt het cijfer naar nu in 2008 13.500 vooral door toename taakstraffen. Onderstaand artikel uit de NRC van juli 2007 maakt een vergelijking tussen USA en Nederland.

In Nederland wordt veel gestraft en makkelijk opgesloten. Die ontwikkeling is in 1985 begonnen en zet zich tot op de dag van vandaag voort. Nederland is geen buitenbeentje in Europa meer. Het behoort zelfs tot de koplopers wat aantallen gedetineerden per honderdduizend inwoners betreft: 128. In een paar decennia is het strafklimaat volledig omgeslagen. In 1987 zaten er slechts 40 inwoners per 100.000 achter de tralies. Nederland kan worden vergeleken met de Verenigde Staten, zo menen de wetenschappers Boone en Moerings. Zij haalden gisteren met hun publicatie ‘De cellenexplosie’ in het maandblad Justitiële Verkenningen het nieuws.

Met dergelijke conclusies is het oppassen. In de VS steeg het cijfer in die periode van 345 naar 738; in Nederland van 40 naar 128. Dat is nog altijd een enorm verschil. Europees koploper Polen sluit 209 inwoners per 100.000 op, Engeland en Wales 142, Spanje 140 en Schotland 132. Dat Nederland duidelijk meer inwoners opsluit dan de omringende landen België (88), Duitsland (96) en Frankrijk (91), valt dan eerder op. De oorzaak zit in het vaker (preventief) vastzetten van vreemdelingen, veelplegers, bolletjesslikkers, jeugdigen en tbs-patiënten. Het aantal korte straffen en taakstraffen is explosief gegroeid. Strafrecht lijkt van een ultimum remedium, een uiterste middel, te veranderen in een routinemaatregel.

Dat blijkt ook uit het totale aantal personen dat in één jaar in Nederland in een cel heeft gezeten. De Dienst Justitiële Inrichtingen geeft daarvoor 73.107 personen in 2006 op – ongeveer Spijkenisse. Dat waren er in 1999 nog maar 46.871 – zo’n beetje Middelburg. Ieder jaar zit er dus de bevolking van een middelgrote stad binnen de muren van het gevangeniswezen. Het is het cumulatieve effect van twee decennia afnemende tolerantie tegenover criminaliteit. Ook tegenover lichtere criminaliteit die eerder wordt vervolgd en eerder gestraft. Dat had als paradoxaal effect dat de gemiddelde straffen van de rechter voor geweld in lengte afnamen.

Het is tegelijkertijd geheel uit de mode geraakt te praten over het effect van groeiende productie aan vrijheidsstraffen. De recidive is dramatisch. Binnen vijf jaar na ontslag is zeventig procent van de ex-gedetineerden weer in aanraking met justitie of politie gekomen en zit de helft weer in de cel. Scholing, training of proefverlof tijdens detentie zijn vrijwel non-existent. In 2006 wist het gevangeniswezen maar aan krap 2.000 gedetineerden een programma aan te bieden. Op reclassering is de afgelopen jaren steeds bezuinigd. De onderzoekers Boone en Moerings concluderen uit de oververtegenwoordiging van etnische en probleemgroepen onder gedetineerden dat Nederland zijn desintegratieproblemen oplost door hen maar op te sluiten. Aan hulp of preventie wordt te weinig gedaan.

Het gevangeniswezen is dus in hoofdzaak een afstraffabriek geworden, met een gegarandeerde kring van vaste klanten. Het gevangeniswezen doet precies wat de meerderheid in de samenleving nu wil: primaire vergelding. Maar sociaal-maatschappelijk zijn de resultaten van detentie bedroevend. Steeds meer mensen in de cel leidt tot steeds meer mensen in de cel. Dat kan wél in de VS worden waargenomen.