Boekpraat.nl
Henk Hagenberg - mijn beste boeken, samengevat
 

 

 

 

Evolutie in actie: melkvertering

 NRC 2 sept 2013

Nieuwe DNA-variant voor melkvertering

Onder Ethiopiërs is een nieuwe DNA-variant gevonden die volwassenen in staat stelt melk te verteren. Dat brengt het aantal bekende melkverteringsvarianten' op vijf, schijven Europese en Afrikaanse genetici in het American Joumal of Human Genetics (29 augustus). Ongeveer een derde van de wereldbevolking kan melk verteren. Opvallend is dat er in Europa maar één variant bekend is, terwijl in Afrika en het Midden-Oosten alle vijf de DNA-varianten worden aangetroffen. Dat wijst erop dat in dit gebied het vermogen om melk te  verteren meerdere keren is ontstaan, mogelijk bij verschillende volkeren. De DNA-varianten zorgen er alle vijf voor dat het melkverterings-gen ook na de kindertijd actief blijft. Dit gen codeert voor het enzym dat het melksuiker lactose afbreekt. (NRC) 

 

Door Dirk Vlasblom, NRC 5 september 2013

Neef-nichthuwelijk populair om melkgen

De oorsprong van de sterke Arabische voorkeur voor huwelijken tussen neef en nicht ligt in een overlevingstrategie van bedoeïenen: kamelenmelk drinken.

De uitgesproken voorkeur voor huwelijken tussen neven en nichten in het Midden-Oosten is ontstaan als aanpassing aan het woestijnmilieu van het Arabische schiereiland. Arabische kameel-bedoeïenen, zo ontdekte historicus Benjamin Reilly (Carnegie Mellon University, Qatar), ontwikkelden een voorkeur voor dit type huwelijk omdat daardoor hun tolerantie voor melksuiker in stand bleef, zodat ze in de waterloze woestijn konden overleven op de melk van hun kamelen.  Hij publiceert zijn onderzoek in het tijdschrift American Anthropologist van september 2013.

Midden-oosten  neef-nicht huwelijk
Huwelijken tussen neven en nichten zijn bijna overal in de wereld een uitzondering - het mondiale gemiddelde ligt rond de 10 procent - behalve in het Midden-Oosten. Daar zijn ze niet alleen geoorloofd, ze zijn er zelfs favoriet. In Saoedi-Arabië heeft 57 % van de echtparen tenminste één gemeenschappelijke grootouder; in Irak 33 % en in Iran tussen de 30 en 40. Wetenschappers zoeken al lang naar een verklaring voor deze Midden-Oosterse voorliefde voor het neef-nichthuwelijk. Ze wezen vooral op politieke en economische voordelen. Verwantenhuwelijken versterken de clanbanden, ze zijn goedkoper door een lagere bruidsprijs en de bezittingen blijven binnen de familie. Maar die voordelen zijn niet alleen van toepassing op het Midden-Oosten en verklaren niet de opvallende voorkeur die juist daar bestaat.

Nadelen en voordelen
Neef-nichthuwelijken hebben echter biologische nadelen. Volgens onderzoek uit 2009 ligt de prenatale kindersterfte bij neef-nicht huwelijken 3,5 procent hoger dan bij huwelijken bij niet-verwanten. De voordelen moeten dus welgroot zijn willen ze hier tegen opwegen. Bij kameel- bedoeïenen, schrijft Reilly, wáren ze dat ook. Tot diep in de 20ste eeuw, toen de meesten hun nomadenbestaan opgaven. Zo'n 4.500 jaar geleden kwam op het Arabisch schiereiland een einde aan een langdurige natte periode (6500-2500 voor Chr.) en viel er voortaan nog maar 2,5 cm regen per jaar. Daardoor was het gebied, op enkele oases na, alleen nog geschikt voor het weiden van kamelen, schapen en geiten. Genetisch onderzoek wijst uit dat de genvariant G-13915, die codeert voor het enzym dat melksuikers (lactose) kan verteren, rond 2500 voor Chr. opdook in de bevolking van Arabië, vijf eeuwen na de domesticatie van de kameel. De genvariant voor lactosetolerantie oefende de grootste selectiedruk uit op kameelbedoeïenen. Kamelen kunnen wel tien dagen zonder water. Kameelhouders verwijderden zich met hun dieren langere tijd van waterbronnen en waren dan aangewezen op kamelenmelk voor vocht en voedsel. Wie van de groep de genvariant voor vertering van lactose niet had, kreeg van melk ernstige diarree, kwam om door uitdroging of moest het nomadenbestaan opgeven. Die selectiedruk werkt niet op schapen- en geitenhoeders. Want deze dieren kunnen niet langer dan een dag zonder water, hun eigenaren blijven dus in de buurt van bronnen en overleven zonder melk te drinken.

Overleven in de woestijn
De Arabische kameelhoeders wisten niets van genen en lactosetolerantie. Ze schreven het vermogen om in de woestijn te overleven toe aan 'zuiver bloed'. Alleen wie daarover beschikte - neven en nichten of leden van naburige kamelen houdende groepen - kwam in aanmerking als huwelijkspartner. Schapen- en geitenhoeders, (zwarte) slaven, handwerkslieden en andere stedelingen werden geacht 'niet van zuiver bloed' te zijn. Het Arabisch schiereiland was duizenden jaren een doorgangsgebied van handelaren en legers uit aangrenzende streken, waar het gen G-1391S vaak ontbrak. De huwelijksstrategie van de kameelbedoeïenen van Arabië hield hun lactose tolerantie in stand. De voorkeur van bedoeïenenmannen voor de dochter van vaders broer als partner, een pre-islamitische traditie, raakte in zwang in het hele Midden-Oosten toen de jonge islam razendsnel expandeerde dank- zij de Arabische ruiterij. Zeker in de eerste in de eerste eeuwen van de islam stonden de Arabische bedoeïenen in hoog aanzien en gold hun leefwijze als voorbeeldig. En al is er een einde gekomen aan hun nomadische bestaan, telgen uit oude bedoeïenenfamilies houden vast aan hun huwelijkstradities.